Sensorisch Speelgoed

Hoe zintuigen kinderen helpen de wereld te snappen

Kleine kinderen leren niet door instructies op te volgen. Ze pakken dingen vast, draaien ze om, stoppen ze in hun mond. Dat is hoe hun brein informatie verzamelt over textuur, gewicht, temperatuur. Sensorisch speelgoed geeft hen bewust veel verschillende prikkels om mee te oefenen. Een bal met noppen voelt totaal anders aan dan een gladde bal. Water dat door je vingers glijdt heeft andere eigenschappen dan zand dat plakt. Transparante vormen zien er anders uit als je ze voor een raam houdt dan als ze op tafel liggen.

Kinderen die vaak met dit soort materialen spelen, leren hun zintuigen beter gebruiken. Ze herkennen sneller verschillen tussen hard en zacht, ruw en glad. Hun fijne motoriek wordt beter omdat ze kleine objecten moeten pakken en precies moeten plaatsen. Ogen trainen met scherpstellen op details in doorzichtige materialen of bij bewegende objecten. En het mooie? Het voelt voor hen niet als oefening. Ze vinden het leuk. Sommige kinderen zijn extra gevoelig voor bepaalde prikkels - ze vinden bepaalde stoffen vies aanvoelen of schrikken van harde geluiden. Voor hen is sensorisch speelgoed een manier om rustig te wennen aan verschillende sensaties, in hun eigen tempo.

Baby's starten met simpele dingen

Vanaf een maand of zes kunnen baby's al beginnen. Hun handje sluit zich om een zachte bal met ribbels. Ze voelen de textuur onder hun vingers, zonder dat ze begrijpen wat het is. Kleuren met contrast - zwart-wit, rood-geel - trekken hun blik. Hun ogen leren focussen. Als ze een rammelaar schudden en er komt geluid uit, beginnen ze te begrijpen dat hun actie iets veroorzaakt. Dat verband leggen tussen doen en effect is een grote stap.

Op hun eerste verjaardag verandert er veel. Ze kruipen of lopen, willen overal aankomen. Sensorisch speelgoed 1 jaar bestaat vaak uit speelbakken met grote losse onderdelen. Houten blokken, zachte ballen, stevige diertjes. Ze pakken iets op, laten het vallen, pakken het weer op. Voor volwassenen lijkt dat saai, maar hun motoriek wordt er beter van. Elke keer gaat het wat vloeiender. Hun grip wordt steviger.

Peuters tussen anderhalf en drie jaar snappen steeds meer. Ze zien dat zand door hun vingers glijdt maar ook vasthoudt als je het nat maakt. Kinetisch zand combineert die eigenschappen - het plakt een beetje maar valt ook uit elkaar. Ze kneden het, maken er bolletjes van, drukken het plat. Hun hersenen zijn bezig met vragen als: waarom blijft dit aan elkaar? Hoe hard moet ik knijpen? Wat gebeurt er als ik het loslaat? Zonder die vragen te stellen natuurlijk, ze ervaren het.

Kleuters bouwen verder op wat ze kennen

Vanaf drie jaar wordt fantasie belangrijker. Een speelbak is niet langer een bak met rijst, het wordt een woestijn of een strand. Transparante blokken zijn ijsblokjes of edelstenen. Ze maken verhalen bij wat ze zien en voelen. Picasso Tiles heeft doorzichtige tegels in felle kleuren die prachtig zijn als zonlicht erdoorheen valt. Kinderen houden ze voor hun ogen, leggen ze op elkaar om nieuwe kleuren te maken. Rood en geel wordt oranje - dat ontdekken ze zelf. Puzzels en magnetisch speelgoed passen ook mooi bij deze leeftijd.

Kleurmysterieballen hebben een dikke vloeistof aan de binnenkant die langzaam beweegt. Je schudt eraan en er gebeurt iets, maar niet meteen. Dat vraagt geduld. Ze leren wachten, kijken wat er gebeurt. Sommige kinderen vinden dat rustgevend. Anderen willen juist meer actie en kiezen voor materialen die meteen reageren, zoals kinetisch zand dat direct van vorm verandert als je het aanraakt.

Op school zitten kinderen stil, moeten luisteren, opdrachten maken. Na zo'n dag hebben ze vaak behoefte aan iets met hun handen doen. Zand kneden of materialen in een bak verplaatsen heeft iets kalmerends. Hun hersenen kunnen even uitrusten terwijl hun handen bezig zijn. Dat zie je ook bij volwassenen die na werk iets met klei doen of breien - die herhaling van bewegingen ontspant.

Thuis zelf zintuigprikkels organiseren

Je kunt zonder veel geld uitgeven thuis prima sensorisch speelgoed ervaringen maken. Neem een grote plastic opbergbak. Doe er rijst in, of linzen, of verschillende soorten pasta. Voeg keukengerei toe - lepels, kommetjes, een zeef, bakjes. Kinderen kunnen daar een uur mee bezig zijn. Scheppen, gieten, sorteren op kleur of grootte. De textuur van rijst voelt korrelig, pasta is gladder en harder. Ze voelen het verschil in hun handen.

Maak een voeldoos met stoffen. Stop voorwerpen in zakjes van fluweel, katoen, canvas, satijn. Je kind voelt aan de buitenkant en raadt wat erin zit. Dat traint hun tastzin zonder dat ze het doorhebben. Buiten liggen gratis materialen. Stenen zijn glad of juist ruw. Blaadjes voelen zacht, boomschors is hard en heeft groeven. Verzamel dat samen tijdens een wandeling en sorteer het thuis op textuur. Ook houten speelgoed biedt natuurlijke texturen die fijn aanvoelen.

In de zandbak kun je spullen toevoegen die er normaal niet in horen. Schelpen, kastanjes, kleine takjes. Ineens wordt het interessanter omdat er meer te ontdekken valt. Water spelen doe je binnen in een bak. Voeg ijsblokjes toe die gekleurd zijn met voedsselkleurstof. Het water wordt langzaam gekleurd terwijl het ijs smelt. Kinderen kunnen met een lepel de ijsblokjes proberen te vangen - glad en glijderig, moeilijk vast te houden.

Muziek maken met pannen en lepels uit de keuken geeft geluiden. Een metalen pan klinkt helder, een plastic bak klinkt dof. Ze horen het verschil direct. Dat soort ontdekkingen kosten niks maar leren hun oren om nuances te horen. Later helpt dat bij muziek of bij vreemde talen leren.

Merken die het goed doen

Alexander Toys maakt houten speelbakken die stevig zijn. Hout voelt warmer aan dan plastic, heeft meer gewicht. Kinderen vinden dat prettig vasthouden. De textuur is natuurlijk, niet te glad. Het gaat jaren mee zonder dat het kapot gaat of er vies uit gaat zien.

Tuban heeft kinetisch zand gemaakt dat anders is dan gewoon zand. Het plakt een beetje aan elkaar maar valt ook makkelijk uit elkaar als je wilt. Je kunt er vormen mee maken die blijven staan, maar ook weer snel afbreken. Kinderen vinden die combinatie fijn - het geeft voldoening als je iets maakt én je kunt altijd opnieuw beginnen.

TickiT heeft transparante vormen ontwikkeld speciaal voor lichtspel. Hun Silishapes zijn zachte geometrische vormen die je kunt stapelen maar ook voor een lichtbron leggen. Dan zie je de kleuren intens worden. Rood wordt vuurrood, blauw wordt diepblauw. Kinderen experimenteren ermee, proberen verschillende combinaties.

Goedkope alternatieven lijken hetzelfde maar de kwaliteit zit in details. Texturen voelen minder prettig aan, magneten zijn zwakker, kleuren vervagen na een tijd. Bij sensorisch speelgoed zijn die details belangrijk omdat het juist om de zintuiglijke ervaring gaat. Als een materiaal niet lekker aanvoelt, gaan kinderen er niet mee spelen. Dan ligt het in de kast.

Vind wat werkt voor jouw kind

Bij Sazo Kids & Co vind je sensorisch speelgoed dat past bij elke leeftijd, van baby tot schoolkind. Het helpt kinderen hun zintuigen ontwikkelen en de wereld te begrijpen. Merken zoals Alexander Toys, Tuban en TickiT leveren kwaliteit die jaren meegaat. Daarnaast kun je thuis zelf eenvoudige activiteiten bedenken met spullen die je al hebt. Die combinatie - gekocht speelgoed en eigen creativiteit - geeft kinderen een breed scala aan ervaringen. Hun hersenen bouwen zo een database op van texturen, geluiden, visuele effecten. Later in hun leven kunnen ze daarop terugvallen. Die verbazing op hun gezicht als ze iets nieuws ontdekken - dat is waarom sensorisch speelgoed werkt.

Vragen van ouders

Vanaf welke leeftijd werkt sensorisch speelgoed?

Baby's vanaf zes maanden kunnen al beginnen met zachte ballen die verschillende texturen hebben. Voor elke leeftijd zijn er opties - van simpele voelvoorwerpen tot complexe speelbakken. Check wel de leeftijdsaanbeveling op de verpakking.

Is dit alleen voor kinderen met specifieke behoeften?

Nee, elk kind heeft er wat aan. Het is wel extra waardevol voor kinderen die gevoelig zijn voor prikkels of andere ontwikkelingsbehoeften hebben. Maar alle kinderen leren hun zintuigen beter gebruiken door sensorisch speelgoed.

Hoe maak je het schoon?

Hangt af van het materiaal. Vaak kun je het afvegen met een vochtige doek. Kinetisch zand bewaar je in een gesloten bak tussen speelmomenten. Houten spullen niet onder water doen, dat beschadigt het. Lees wat de fabrikant aanraadt.

Is er risico dat kinderen kleine onderdelen inslikken?

Bij goede merken zijn onderdelen voor jonge kinderen groot genoeg. Ze voldoen aan EU-normen. Blijf wel bij je kind in de buurt als ze spelen met rijst of kleine voorwerpen in bakken. Dat is verstandig.

Hoe lang moeten ze ermee spelen?

Er is geen regel. Laat kinderen zelf bepalen. Sommigen spelen er lang mee, anderen wisselen snel. Het belangrijkste is dat ze regelmatig de kans krijgen zonder dat het moet.